Gebelikte Diabet (Şeker Hastalığı)
GEBELİKTE DİABET (ŞEKER HASTALIĞI)
Şeker hastalığı, kanda glukoz yüksekliği ile seyreden kronik bir hastalıktır. Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasında bozukluklara neden olur. Şeker hastalığı olan kişilerde göz, böbrek, kalb damar hastalıkları ve nörolojik hastalıkların gelişme riski artmıştır.
SIKLIK: Yaklaşık 100 gebelikte 3 sıklığında görülür
Gebelikte anne karnındaki bebek, annenin kan şekerini kullanır. Bu nedenle gebelerde hipoglisemiye, yani kan şekerinin düşmesine bağlı belirtiler görülebilir.
Gebelerde açlık kan şekeri 65-105 mg/dl arasındadır. Yemekten 1 saat sonra ölçülen kan şekeri düzeyi gebeliğin 20. haftasından itibaren artmaya başlar. Bunun nedeni gebelikte artan bazı hormonların insüline karşıt etki yapması ve insülinin etkisini azaltmasıdır. İnsüline karşıt etki yapan bu hormonlar insan plasental laktojeni, kortizol, estrogen ve progesterondur.
Gebelikte insülin gereksinimi gebelik haftasına göre değişir. İlk 20 haftada insülin gereksinimi azalır. Bunun nedenleri fetusun anne kanından glukoz kullanması ve insülin karşıtı hormonların henüz çok yüksek düzeylere ulaşmamasıdır. Bu dönemde gebelik bulantı ve kusması yaygın olduğundan anne yeterli beslenemiyor olabilir. Bu durum kan şekeri artışını engeller.
Gebeliğin ikinci yarısında, yani 20. haftadan sonra insülin gereksinimi artar. Pankreas bunu karşılamak için ekstra insülin sentezlemez. Besinlerle alınan glukoz, yeterli insülin yoksa hücreler tarafından kullanılamaz ve bu durum kan şekerinin artışına neden olur.
FETUSA ETKİLERİ
Diabetli annelerdeki kan şekeri artışı bebeğin pankreasını uyararak bebekte insülin yapımını arttırır. İnsülin artışı karaciğerde glukojen sentezine, yağ yapımının artışına ve protein yapımına ve sonuç olarak bebeğin iri olmasına (makrosomi) neden olur.
Diabet belirtileri olan acıkma, susama ve sık idrar yapma gibi belirtiler, tüm gebelerde rastlanan şikayetler olduğundan bu belirtilerin üzerinde durulmayabilir. Annede farkına varılmasa bile şeker yükseklği fetus açısından zaralı olabilir. İri bebek olasılığının artışı yanısıra ölü doğum, doğum travmaları ve yenidoğan döneminde kan şekerinde düşme gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
GESTASYONEL DİABET (GEBELİKTE ORTAYA ÇIKAN DİABET)
Gebelikte ortaya çıkan ve glukoz yükleme testi ile belirlenebilen bir durumdur. Gebelik sona erince kan şekeri normale döner.
Gebelikte diabet ortaya çıkan kadınlarda yaşamlarının daha sonraki dönemlerinde diabet gelişme riski vardır. Bu risk normal kilodakilerde % 20, kilosu fazla olanlarda ise % 60’tır.
DİABET AÇISINDAN RİSKLİ OLANLAR
• Ailesinde diabet olanlar
• İki veya daha fazla düşük
• Ölü doğum yapanlar veya açıklanamayan yenidoğan ölümü olanlar
• 4500 gr üzerinde bebek doğuranlar
• Doğumsal anomalili bebek doğuranlar
• Önceki gebelikte polihidramnios (bebeğin etrafındaki suyun artışı)
• Önceki gebelikte hipertansiyonu olanlar
• Sık idrar yolları infeksiyonları veya mantar infeksiyonu geçirenler
MEVCUT GEBELİKTE DİABET RİSKİ OLANLAR
• Gebelikte aşırı kilo alanlar: 20 kilo üzerinde kilo alanlar veya 95 kg.ın üstünde olanlar
• Gebelik öncesi kilosu normal kilosunun %30 üstünde olanlar
• İdrarında şeker tesbit edilenler
• Bebeğin sıvısının arttığı gebeler
• Hipertansiyonu olanlar
• Çoğul gebeliği olanlar
• Sık infeksiyon geçirenler
TANI
• Yukarıda belirtilen risk faktörlerini taşıyanlar
• Sık idrar yapma, sık acıkma, çok su içme isteği olanlar
• Açıklanamayan kilo kaybı, özellikle normal veya fazla yemeğe rağmen kilo verme
• Halsizlik
Bu belirtilerle hastaların yarısında tanı koymak mümkündür. Diğer yarısı ise ancak laboratuar testleri ile belirlenebilir.
Tüm gebelerde 24-28 haftalar arasında glukoz yükleme testi yapılması gerekmektedir. İlk yapılması gereken test 50 gr glukoz ile 1 saatlik yüklemedir. Bu test sonucunda 1 saatlik değeri 140 mg/dl üzerinde bulunanlarda 100 gr glukoz ile 3 saatlik yükleme yapılmalıdır. Bu test yapılırken açlık, 1. saat, 2. saat ve 3. saat değerlerine bakılır. Normal değerler 105-190-165-145’in altında olmalıdır. Bu değerlerden biri bile bu sınırların üzerinde olanlarda gebeliğe bağlı diabet söz konusudur.
Aşikar diabet tanısı için açlık kan şekerinin 2 ölçümde 105 mg/dl üzerinde olması yeterlidir.
Gebelikte diabet saptanan hastalar kadın doğum hekimi yanısıra, bir endokrinolog tarafından izlenmelidir. Öncelikle diyetle kan şekeri düzenlenmeye çalışılmalı, kan şekeri yüksek olanlarda insülin başlanmalıdır. Bu gebeler kan şekeri ölçüm cihazı ile kendi şekerlerini izleyip, insülinlerini yapabilirler.
Gebeliğin 30. haftasından itibaren fetuslar da yakından izlenmelidir. 32. haftadan itibaren haftalık, 36. haftadan itibaren de haftada 2 kez nonstres test ile bebek kalb atışları izlenebilir. Doğum 37. haftadan itibaren planlanabilir.
KOMPLİKASYONLAR
Anne açısından:
1.Polihidramnios: Bebeğin suyunun artışı su kesesinin erken açılmasına ve solunum sıkıntısına neden olabilir.
2.Preeklampsi gelişme riski 4 kat artmıştır
3.İnfeksiyon gelişme sıklığı artmıştır ve infeksiyonlar daha ağır seyreder
4.İri bebek, fetal distres gibi nedenlerle sezaryen sıklığı artmıştır
5.Doğum sonrası kanama riski artmıştır
6.Uzun süredir diabeti olanlarda böbrek ve göz hastalıkları riski artmıştır
Bebek açısından:
1.Uterus içinde bebeğin ölümü: sıklığı %3-12
2.Bebekte bazı hastalıkların sıklığı artmıştır:
• Erken doğuma bağlı sarılık
• İri bebek: Vaginal doğumda travma riski
• Hipoglisemi: Annenin kan şekeri yüksekliğinin ortadan kalkması nedeni ile bebeklerde kan şekeri düşebilir
• Hipokalsemi
• SOLUNUM SIKINTISI:Diabetik annelerin bebeklerinde daha sık solunum sıkıntısına rastlanmaktadır.
DOĞUMSAL ANOMALİ SIKLIĞI:
Gebelik öncesinde diabeti olup, kan şekeri iyi kontrol edilmeyenlerde doğumsal anomali sıklığı artar. Normalde %3 civarında olan anomali sıklığı bu grup gebede %5 ile 10 arasında değişmektedir. En sık rastlanan anomaliler kalb anomalileri ve sinir sistemi ile ilgili olanlardır.
________________________________________
Hazırlayan: Prof. Dr. H. Faruk Buyru